Schloss Clemenswerth

De 18^e-eeuwse keurvorst Clemens August von Wittelsbach staat ook wel bekend als de heer van vijf kerken. Hij was naast aartsbisschop van Keulen namelijk ook bisschop van Paderborn, Münster, Hildesheim en Osnabrück. Het zal niemand verwonderen dat deze man zeer rijk was en dat ook graag liet zien. De barokke bouwkunst met zijn vele tierelantijnen, extreme, vrije vormen en materiaalgebruik was daarvoor een uitstekend middel. In zijn opdracht zijn een aantal bijzondere kastelen gebouwd. Het jachtslot Clemenswerth in het Noord-Duitse plaatsje Sögel is er misschien wel de meest bijzondere van.

In tegenstelling tot de algemene kasteelopzet, van een ruim hoofdgebouw met vleugels dat zich naar een grote tuin opent, bestaat dit slot uit een cirkel van acht kleine paviljoens met in het midden een iets groter, centraal paviljoen. Het geheel vormt een gesloten eenheid waar de tuin eromheen ligt. De keurvorst kwam eenmaal per jaar naar dit slot toe om twee maanden vrijwel continu te jagen. Hij sliep dan met een gast in het centrale paviljoen, terwijl de 200 overige gasten zich tevreden moesten stellen met een slaapplaats in een van de acht paviljoens, die tevens alle ondersteunende ruimtes herbergden. In het centrale paviljoen lagen alleen vertrekken voor de aartsbisschop en zijn gast.

Voor de nodige momenten van rust en meditatie werd een van de paviljoens ingericht als kapel met daarbij een klein klooster, voor maximaal 12 monniken, en een kloostertuin. Vanuit het klooster moesten de monniken het katholicisme in deze uithoek van het rijk van de aartsbisschop levend houden en de verdere verspreiding van het protestantisme tegengaan. Clemens was tenslotte een dienaar van God. Op de foto’s hieronder eerst de voorgevel van de kapel, daaronder de schildering van St Hubertus op het altaar en daaronder de voorstelling van Maria Hemelvaart zoals die op het plafond van de kapel staat afgebeeld.

Het complex is ontworpen door Johann Conrad Schlaun en werd tussen 1737 tot 1747 aangelegd. Er werden kosten nog moeite gespaard. Zo werden voor de vloer van het centrale paviljoen diverse soorten marmer vanuit Italië aangevoerd. Eerst over de rivier, maar de laatste kilometers over land door lokale boeren. Overal in het centrale paviljoen zijn referenties te vinden naar de jacht. Op de gevels in de vorm van hangende trofeeën: dode dieren, wapens, rijlaarzen, zadels en netten. In het interieur in de vorm van rijk stucwerk over de hertenjacht, drijfhonden, valken- en zwijnenjacht. De kapel is uiteraard gewijd aan St Hubertus. Van Paus Clemens XII kreeg de aartsbisschop de relikwieën van de catacombe-heilige Fructuosus. Ze kregen een plek in een glazen kist aan de voet van het altaar, nadat ze in processie naar de kapel waren gedragen.

Het centrale paviljoen had een heel bewust gekozen omvang en positionering. Zoals hierboven al aangegeven bood het onderdak aan de aartsbisschop en slechts een gast. Op de begane grond lag een eetzaal waar hij maximaal twintig gasten ontving voor het diner. Naar men zegt zat Clemens daarbij in het midden van de zaal, met de gasten om zich heen. Vanuit die positie had hij onbelemmerd uitzicht op de tuinen tussen de paviljoens. De paviljoens zelf waren geheel aan het zicht onttrokken. Zo werd de aartsbisschop dus niet geconfronteerd met de rest van zijn gasten. Het was voor hen ook niet mogelijk om het centrale gebouw binnen te kijken. De positie weerspiegelt de centrale positie van de absolute vorst, die de onderdanen alom kan controleren zonder dat zij dat terug kunnen doen. Wat praktischer betekende het dat de gokspelen, drank- en vraatzucht aan het publieke oog onttrokken bleven.

Clemenswerth is een heel bijzonder kasteel. Niet alleen door zijn opzet maar ook omdat door de geringe omvang van de gebouwen het niet mogelijk was om heel groots uit te pakken met de decoratie. Het levert een wat ingetogener barok op en dat is veel prettiger om naar te kijken en in te verblijven. Het meesterschap van de vaklieden die het hebben aangelegd wordt niet overstemd door een overdosis van vormen en kleuren. Een bezoek aan het kasteel is zeer de moeite waard. Zie ook www.clemenswerth.de

Op de foto hieronder nog het gebouw met de stallen. Het vormt een halve cirkel en had nog een zelfde tegenhanger moeten krijgen aan de overzijde van de toegangsweg tot het complex. Samen vormden ze dan de entree. Het is echter nooit gebouwd. De toegangsweg die hier begnt loopt als een as door het hele complex en de tuinen om te eindigen bij een grote vijverpartij aan de andere kant van het park.